Tümden Gelim
MANTIK Neden Gereklidir Sorusuna...
-
Öğrenciler o yılın ders programlarında yeni bir ders olduğunu farkederler.
Dersin adi Mantıktır ve derse yaslıca bir profesör girecektir.
Nihayet, ilk mantık dersi baslar.
Çocuklardan biri söz hakki isteyerek:
-Sayın profesör, mantık bize ne öğretir? Lütfen her şeyden önce bunu anlatır mısınız ? ricasında bulunur.
Profesör, kendisine merak ve şüpheyle bakan talebelerine:
-mantık dersinin insanların düşüncesine yaptığı etkiyi açıklamak biraz güçtür.
Onun için bunu sizlere bir örnekle açıklamak istiyorum- der.
-Farzedin ki, maden ocağından iki insan çıkıyor: Birisinin üzeri tertemiz, diğerininki ise kömür karası içinde...
Bunlardan hangisinin yıkanması lâzımdır?-
Öğrenciler, hiç tereddüt etmeden:
-Elbette, kirlisi!- diye cevap verirler.
Profesör, tebessüm ederek:
-İste evlatlarım- der,
-mantık bu soruya cevap vermeden önce sunu sorar:
Nasıl olur da bir maden ocağından çıkan iki kişiden birinin üzeri tertemiz iken diğerininki kirli olabiliyor?-
r.
1- Dedüksiyon (tümdengelim)
Doğru öncüllerden hareket edildiğinde, zorunlu olarak sonucu da doğru veren akıl yürütme türüdür. Dedüksiyon geçerli olan tek akıl yürütme türüdür. Diğer iki akıl yürütme türü (endüksiyon ve anoloji), geçerli akıl yürütmeler içermez. Mantığın sınırlarını çizerken geçerli akıl yürütmelerle ilgilenen bir disiplindir diye belirtirsek o zaman mantığın temel konusunu dedüksiyonlar olur. Bazı mantıkçıların mantığı dedüktif mantık olarak adlandırmasının sebebi de budur.
Genel şablonu şu şekildedir.(1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)sekil02 (1)Bu forma uygun tüm akıl yürütmeler birer dedüksiyondur. Burada şunu vurgulamak
Bu forma uygun tüm akıl yürütmeler birer dedüksiyondur. Burada şunu vurgulamak faydalı olur. Bir akıl yürütme geçerli ise o bir dedüksiyondur. Fakat her dedüksiyon geçerli bir akıl yürütme değildir.
Yukarıdaki dedüksiyon geçerli bir dedüksiyondur
Yukardaki dedüksiyon ise geçerli değildir. Çünkü bazı iki ayaklıların deve kuşu olması bütün iki ayaklı insanların deve kuşu olmasını zorunlu kılmaz. Her dedüksiyon geçerli değildir ama her geçerli akıl yürütme bir dedüksiyondur.
Geçerli bir dedüksiyonun aslında bir çıkarım olduğu görülmektedir. Yani öncül önermelerden sonuç önermesi zaten çıkarılmaktadır. “Bütün insanlar ölümlüdür, Sokrates bir insandır, O halde Sokrates ölümlüdür” geçerli dedüksiyonunda; zaten Sokrates’in ölümlü olması, ‘bütün insanlar ölümlüdür’ önermesinde saklı olarak bulunmaktadır. Tümdengelim zaten kendi içerisinde gizli veya saklı bulunanı açığa çıkarma biçimidir.
Kısaca dedüksiyon genelden özele veya genelden genele giden bir akıl yürütme türüdür.
Akıl Yürütme Türleri
